Täkst aw mooringer frasch


Dåt Sorbische (dt. Sorbisch) as en weest-slaawischen spräke, wat snååked wårt önj e Lausitz (Łužica), en geegend önjt ååsten foon Saksen (Sakska) än dåt söödååsten foon Brandenbörj (Bramborska). Da Sorbe wörden iir, jüst äiwen ås da Kärntner, Sloweene än oudere slaawische manerhäide, wälj ås Wände betiitled. Dideer noome wårt dilingendäis ås krainkend betråchtied.

Touspräki noomeschild foon Bautzen/Budyšin
Touspräki tiitelblees foon jü jarst komplät (ewangeelisch) biibelouerseeting önj e huuch-sorbisch spräke foon 1728

Önjdiiling

Bewerke

Dåt Sorbische, wat süwat 50.000 snååkere heet, wårt indiiljd önj tou fariante: Huuchsorbisch än Läichsorbisch. Dåt Hoochsorbische, wat bai widen da mååste snååkere heet, wårt snååked trinam jü stää Bautzen (Budyšin), dåt Läichsorbische trinam Cottbus (Chóśebuz). Da biise stäägne san dan uk da kulturäle säntre for da Sorbe, wan da snååkere foon dåt Sorbische uk äiwen önj da ambai ladende toorpe booge än ai önj da stäägne seelew.

Ferglikstabäle foon da spräke:

Frasch Sölring Huuchsorbisch Läichsorbisch Poolsch Tschechisch Rusisch
een Inj wjecor wjacor wieczór večer vecer
brouder Brüđer bratr bratš brat bratr brat
däi Dai dzen zen dzien den den
hönj Hun ruka ruka reka ruka ruka
heerfst Hārefst nazyma nazymje jesien podzim osen
snii Sne sneh sneg snieg sníh sneg
samer Somer leco lese lato léto leto
süster Sester sotra sotša siostra sestra sestra
fasch Fesk ryba ryba ryba ryba ryba
iilj Jöl wohen wogen ogien oheň ogon
wååder Weeter woda woda woda voda voda
win Wiin wetrik, wetr wetš wiatr vítr veter
wunter Wunter zyma zymje zima zima zima

Histoori

Bewerke

Da jarste schraawene sorbische takste datiire üt dåt seekstiinst iirhunert. Da biise sorbische spräke heewe arken en äin schriwwise. Sorbisch än Sloweenisch san - tuhuupe ma dåt Nordfrasche - da iinjsiste europäische spräke, wat di dual (toufåch) nuch aw e sid bai di singular än plural aktiw önjwiinje. Dåt Huuchsorbische as wat mör dåt Tschechische äänlik än dåt Läichsorbische dåt Poolsche. Da Sorbe än da Poole booge ouders jarst sunt di iinje foon di tweed wrålkrich tächt baienouder.

Stååtus

Bewerke

Di dominante spräke önj dåt boogegebiit foon da Sorben as diling dåt Tjüsche. Dåt Tjüsche heet dåt Sorbische än oudere slaawische spräke ålt wider tubääg krångd. Iir wörden önj grute diile foon ååstlik Tjüschlönj slaawische spräke snååked, tun biispel sügoor trinam Lüchow önj Needersaksen. Foole stäänoome tjööge deer nuch foon, ås Berlin, Chemnitz än Dresden (Drježdźany).

 
Weer da Sorbe booge

Da Sorbe önj Saksen hüülje döör di tuhuupe binende faktor foon jü katoolsch religjoon rucht stark tuhuupe. Dåt mååget dåt di tål foon snååkere foon di latje spräke relatiiw stabiil as.

Önj e DDR-tid jüleden da Sorbe ås loodenwaning for jü manerhäidefründlikhäid foon dåt kommunistisch regiime. Sorbische kultuurmanifestasjoone füngen rüm finansjäl stipe. Sü heet jü latj sorbisch seelschap ferfäiging ouer en äinen raadiosiinjer, bleese än tidschrafte önj di äine spräke än hu sorbischspräkige unti touspräkie schoule.

Ås säntrool kulturäl instans fungiirt jü sünååmd Domowina. Wan uk önj jü stää Bautzen mån en lait Sorbisch snååked wårt, as dåt Sorbische apfåli deer, aw strooteschilde, aw looden än sügoor önj hu looden aw prissäädele än kasenscheene. Jü Tjüsch regiiring heet dåt Sorbische amtlik ås manerhäidsspräke gödjkånd än döör dåt unerschriwen än ratifisiiren foon e europäisch charta foon da regionåål- unti manerhäidespräke jü ferplächting ouernümen, dåt Sorbische tu ferbaden än tu önjtwiklen.

Da sorbische WITAJ (wäljkiimen)-bjarnetüne tiie büte sorbischspräkie uk foole tsjüschspräkie schoulere. Eefter dåt fülien foon en touspräki unti en sorbischspräki följksschölj koone schoulere turucht aw dåt sorbisch gümnaasium önj Bautzen (Budyšin) unti aw da sorbische madelschoule önj Radibor (Radwor) än Bautzen. En sorbischspräki huuchschölj jeeft dåt ai. Huum koon je duch önj Leipzig (Lipsch) en uniwersitäätsstudium sorabistiik naame.

Brünkoole-gewaning

Bewerke

En ouder årw üt jü DDR-tid as e brünkoole-gewaning, weerfor ål möre sorbische toorpe wike moosten. Dåt ütenouderfålen foon da sorbischspräkie gemiinschape, da eefter dåt twungmääsie amtiien oofding ferstraild ouer e geegend laawe, bilet en gefoor for e funksjoon foon dåt Sorbische ås ferkiirsspräke aw dåt lönj. Eefter jü wiinje as jü brünkoolegewaning iinjfåch wider gingen. Truts masenåchti protäste as trinam 2000 dåt toorp Horno rümed am bit aw dåt leest hüs oufbråågen tu wården am jü brünkoole-industrii plats tu måågen.

  Didiar artiikel as di 1. Detsember 2011 uun det list faan gud artiikler, diar det leesen luane apnimen wurden. Uun uugenblak jaft at diar 73 faan.