Afghaanistaan

Afghaanistaan, amtelk Islaamisk Republik faan Afghaanistaan (Paschtu/Dari: ‏افغانستان‎ Afghānestān), as en lun tesken Madel- an Süüdaasien. Trinjam lei Iraan, Turkmeenistaan, Usbekistaan, Tadjikistaan, Schiina an Pakistaan. Trii sjuarden faan't lun san berger.

Afghaanistaan

د افغانستان اسلامي جمهوریت
Da Afġānistān Islāmī Jomhoriyat
(Paschtu)
جمهوری اسلامی افغانستان
Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Afġānistān
(Dari)

Flagge Afghanistans
Flag	Woopen

Amtelk spriak

Paschtu an Dari (Persisk)

Hoodstääd

Kabul

Stoot (skak)

Islaamisk republiik

Stoot baas an Regiarang baas

President Ashraf Ghani

Grate

652.864 km²

Iinwenern

33,3 Mio.slompet 2016

Iinwenern per km²

49,9 Iinw./km²

BIP

Totaal (Nominaal)
Totaal (KKP)
BIP/Iinw. (Nominaal)
BIP/Iinw. (KKP)

2010

15,61 Mrd. US$
27,36 Mrd. US$
500 US$
900 US$

HDI

▲ 0,398 (172.)^[1]

Münt

1 Afghani = 100 Puls
1 € = 93,3 AFN
100 AFN = 1,07 €
(Stand: 17. Mär 2023)

Grünjlaanj

1747

Suwereniteet

19. August 1919

Natsionaalhümne

Milli Tharana

Natsionaalfeierdai

19. August

Tidjsoon

UTC+4:30

Autokääntiaken

AFG

TLD

.af

Tilefoonföörwool

+93

Geografii

Afghaanistaan (Afghanistan)

Kabul

Stääden

Dön tjiin gratst stääden uun't lun san:

#	Stääd	Lidj (2019)^[2]
1	Kabul	4.273.200
2	Heraat	556.200
3	Kandahaar	506.800
4	Masaar-e Schariif	469.200
5	Dschalaalaabaad	263.300
6	Kondus	183.300
7	Pol-e Chomrii	120.800
8	Mejmaneh	93.700
9	Scheberghaan	91.400
10	Laschkar Gaah	87.200

Kliima

Stääd	Dai-/Naachttemperatuuren uun Janewoore	Dai-/Naachttemperatuuren uun Jüüle
Herat	9 °C/-3 °C	37 °C/21 °C
Kabul	5 °C/-7 °C	32 °C/15 °C
Kandahar	12 °C/0 °C	40 °C/23 °C

Prowinsen

Prowins	Hoodstääd	Grate uun km²	Iinwenern	Ööders wat
Badachschan ‏بدخشان‎	Faizabad	44.059	951.000	Uun't nuurden leit Tadjikistan, uun't uasten Schiina an uun't süüduasten Pakistan.
Badghis ‏بادغیس‎	Qala-i-Naw	20.591	496.000	Uun't nuurden leit Turkmenistan.
Baghlān ‏بغلان‎	Pol-e Chomri	21.118	910.800
Balch ‏بلخ‎	Masar-e Scharif	17.249	1.325.700
Bāmiyān ‏بامیان‎	Bamiyan	14.175	447.200
Daikondi ‏دایکندی‎ /‏دايکندي‎	Nili	18.200	424.300
Dschuzdschan ‏جوزجان‎	Scheberghan	11.798	540.300
Farāh ‏فراه‎	Farah	48.471	507.400
Fāryāb ‏فاریاب‎	Maimana	20.293	998.100
Ghaznī ‏غزنى‎ /‏غزني‎	Ghazni	22.915	1.228.800
Ghor ‏غور‎	Tschaghtscharan	36.479	690.300
Helmand ‏هلمند‎	Laschkar Gah	58.584	924.700
Herat ‏هرات‎	Herat	54.778	1.890.200
Kabul ‏کابل‎	Kabul	4.462	4.373.000	Hoodstääd
Kandahar ‏قندهار‎ /‏کندهار‎	Kandahar	54.022	1.226.600
Kapisa ‏کاپيسا‎	Mahmud-e Raqi	1.842	441.000
Chost ‏خوست‎	Chost	4.152	574.600
Kunar ‏کنر‎ /‏کونړ‎	Asadabad	4.942	450.700
Kunduz ‏کندوز‎	Kunduz	8.040	1.010.000
Laghmān ‏لغمان‎	Mehtarlam	3.843	445.600
Lugar ‏لوگر‎ /‏لوګر‎	Pul-i-Alam	3.880	392.000
Nangahār ‏ننگرهار‎ /‏ننګرهار‎	Dschalalabad	7.727	1.517.400
Nimrūz ‏نیمروز‎	Sarandsch	41.005	165.000	Diar wenet knaap hoker (4 iinwenern per km²)
Nuristan ‏نورستان‎	Parun	9.225	148.000
Paktia ‏پکتیا‎	Gardez	6.432	552.000
Paktika ‏پکتیکا‎	Scharan	19.482	434.700
Pandschschir ‏پنجشیر‎ /‏پنجشېر‎	Bazarak	3.610	153.500
Parwan ‏پروان‎	Tscharikar	5.974	664.500
Samangan ‏سمنگان‎ /‏سمنګان‎	Aybak	11.262	387.900
Sar-i Pul ‏سرپل‎	Sar-i Pul	15.999	559.600
Tachar ‏تخار‎	Taloqan	12.333	983.300
Uruzgan ‏اروزگان‎ /‏روزګان‎	Tarin Kut	12.600	386.800
Wardak ‏وردک‎ /‏وردګ‎	Maidan Schahr	8.938	596.300
Zabul ‏زابل‎	Qalat-i-Ghilzai	17.343	304.100

Histoore

Föör 1973 wurd at lun en monarchii. Uun detdeer juar wurd de letst köning, Mohammad Saahir Schaah (köning sant 1933), amstörtet an en republiik grünjlaanjen. De 27. April 1978 wiar en putsch faan komunisten an det Demokraatisk Republiik faan Afghaanistaan wurd ufrepen. Bal jeew at welerstant faan a mudschaahidiin jin det nei regiaring, wat am halep faan't Sowjetunioon beed. Sowjetisk saldooten marschiaret de 27. Deetsember 1979 iin. Paakistaan, det Ferianigt Stooten an öler lunen holep at welerstant jin't regiaring an't Sowjetunioon. A bedialigung faan't Sowjetunioon uun a krich wooret tu 1989 an ferleet de 14. Febrewoore dön letst sowjetisk saldooten at lun. At jeew do en bürgerkrich bit dat a mudschaahidiin Kaabul naam an det Demokraatisk Republiik de 16. April tu aanj kaam. Do bruch en naist bürgerkrich twesken a sköölen faan a mudschaahidiin ütj. Ian faan a sköölen faan a mudschaahidiin, a Taalibaan, naam de 27. September 1996 Kaabul: Afghaanistaan wurd en islaamisk emiraat, man a bürgerkrich ging weler.

A Taalibaan wurd frinjer faan at teroorneetwerk Al-Qaida an at hood faan't neetwerk, Osama bin Laden, wenet uun't lun. Al-Qaida greeb de 11. September 2001 üüb det Ferianigt Stooten uun an det Ferianigt Stooten apforderet, dat a Taalibaan ham tu jo auertudun. Jo saad naan an det internatschunaal interwentschuun uun a krich uun't lun begand. A Taalibaan ferlus hör kontrol auer't lun an en nei regiaring wurd mä't halep faan det Ferianigt Stooten an öler lunen skeeben. A bürgerkrich ging weler. Öler lunen begand, hör saldooten faan't lun ütjtunemen. A Taalibaan begand en nei ofensiif an jo naam de 16. August 2021 Kaabul.