Teenkstairen (Gimiindi Söl)

Ön di List fan di Kultuurteenkstairen ön Sylt-Ost wiar ali Teenkstairen āpskrewen, wat ön di Gimiindi Söl tö finj sen.
Di Tērpsnaamen stön diarbi (Ofskrewen: 2007). Ön't Jaar 2023 ken em di List bal ek muar lees, aurdat em iinfach en List eeđer Alfabeet töhopklüđert heer, hur em da twert aur't Ailön jaaget uur.

Di Skelter mut em uk fan priwaat Teenkstairen maaki (§ 23, Tenkstairengisets fan Sleeswig-Holstiin).

Ārichsem

Nr.	Laag	Ofitsieli Biteekning	Biskriiwing	Skelter
1	Dorfstraße 18	Uunihüs me Busemskiin	Des Hüs es forkoopet uuren, en nü skel diar noch en Prunkstek fan maaket uur (2011).
2	Uaster Reeg 9	Uunihüs	Des Hüs es jit iin ön Sölring Hunen. Di Skiin es fuar't Forhüüring ütbecht.

Dikjen-Deel (Raantem)

Nr.	Laag	Ofitsieli Biteekning	Biskriiwing	Skelter
3	Mermung Weesterlön en Raantem, nai bi Raantem-Beken	Eidem-Fügelkui

Kairem

Nr.	Laag	Ofitsieli Biteekning	Biskriiwing
4		St. Severin-Sērk en wat diarbenen es.	Di St. Severin-Sērk es en evangelisk-lutherisk Sērk ön Kairem. Jü es eeđer Severin fan Köln nēmt, wat ön't 4.Jaarhönert diar Bisjop wiar. St. Severin es fuar't Miist lik tö di Sērken ön Niiblem/Föör en üp Pelworem. Di trii Prötjihüüsinger sen fan jen Architekt en temelk tö di salev Tir becht uuren. Di Architekt kür üp Hingst fan Pelworem hentö Kairem ruar. Kairem, Niiblem, Pelworem ein di holten Sērk ön Tāting üp Eidersteet staan ek bluat sa gur üs jüst ön jen Reeg, ja sen uk sa gur üs lik fiir ütenachtler^[1]. Di Sērk staant en bet of fan Kairem ön di hoogst Punkt fan di Sölring Geest. Ön des Plaats es fuar dat Kristendom en Odinheligdom wesen. 1240 uur di Sērk dat jest Maal iin ön en Uurkundi skrewen. Ön't Jaar 2010 uur di Torn Stiin fuar Stiin döörluket en ali Stiiner nii fastmaaket. Dat Taak en di Taakstaal kām nii, en da kür ön di Hualev fan di Süđersir di ual Ponen weđer nomen uur (Önerst Skelt).
		Sērkhof me Wal en en Walstiiner
		Greevstiiner bit hentö 1870	Ön di Sērkhof fan Kairem sen aur di Maaten fuul Greevstiiner fan't 19. Jaarhönert tö bilukin.
5	Am Kliff 4	Uunihüs
6	Am Kliff 13	Ual(-friisk) Hüs	Des es dit Hüs fan C. P. Hansen, en dit heer hi di Foriining fuar Sölring Sprak en Wiis fuar di Foriiningsaarber dönen.
7	Am Kliff 19 a	Museum
8	Bahnhofstraße 3	Uunihüs
9	Bahnhofstraße 17	"Koptainshüs"
10	C.-P.-Hansen-Allee 11	Turnhali
11	Erich-Johannsen-Wai 8	Uunihüs	Em weet ek sa rocht, hur'ling dit rocht es: Ön des Hüs staant en "8", en dit staant bi di Takerwai. Ön di Bechningskaart fan di Gimiindi staant Numer "4" fuar des Hüs. Ön di Huk fan Erich-Johannsen-Wai en Takerwai staant en Hüs me di Numer "4" en en Skelt: "Takerwai 4". Ön di Bechningsplaan staant et üs "Erich-Johannsen-Wai 8". Di Skelter sen nü sa jir iinbecht, dat et eeđer dit giar, wat ön di Hüüsinger skrewen staant. Hat kür jaa wiis, dat di Straatennaamen maal foranert uuren sen.
12	Frachtenstegelk 2	Uunihüs
13	Gaat 9	Uunihüs
14	Gaat 11	Uunihüs
15	Gurtstig^[2] 16	Uunihüs me Wal en Walstiiner
16	Gurtstig 21	Uunihüs	Iin ön des Hüs es ön di soowentiger Jaaren en Dochter wesen.
17	Gurtstig 32	Uuni- en Gisjeftshüs	Ön des Hüs pasi uk di skrewen Skelter tö't Hüs, aurdat di me di Hunen maalet sen.
18	Gurtstig 34	Ual Tērpsskuul	Ön di soowentiger Jaaren wiar jir en Barbiir benen, leeterhen en Klokenmaaker en nü uur diar Kluađer forkoopet.
19	Gurtstig 36	Uunihüs	En Hüs, hur em gaar ek rocht weet, weđer diarbenen jen uunet of dit forhüüret uur. Wan em di Forkiir ön di Huk biluket, ken em höm nönt diarfan sa rocht fuarstel.
20	Gurtstig 54	Uuni- en Gisjeftshüs	Fan "Landschaftliches Haus" es nü "En Juweel ön Kairem" uuren, dat di Lir man wat fuarhaa.
21	Hoyerstig 1	Weewelhof	Fan fjuur Miljoonen ön es em noch diarbi. Des "Koptainshüs" skel forkoopet uur.
454 (3.4.2023)	Kairem Ingiwai 1	"Uthlandfriesisches Haus"	Diar es sa fuul ön ombecht, dat em fan "uthlönsk Hüs" ek fuul sjocht.
Kairem Ingiwai 1 Fan Weesten önluket Fan Nuurđweesten iin ön di Hof luket. Fan Süđuasten sen. Fan Nuurđen iin ön di Hof luket.
22	Kirchenweg 4	Uunihüs
23	Kirchenweg 24	Friisenhüs
24	Kirchenweg 30	Uunihüs
25	Pröstwai 22	Friisenhüs
26	Takerwai 1	"Takerhüs"	Bi di Takerwai es dit ek iinfach en knipsi dat rocht Hüs fuar di Hüsnumer. Di Numern staan ek aural diarbi! Dit es man uk ek sa slem, aurdat di Takerwai dach fuar't Miist öner Teenkstairensküül staant.
27	Takerwai 2	Uunihüs
28	Takerwai 3	Wal me Walstiiner	Hat es en bet swaar öntönem, dat diar sa "Sjithööler" ön di Jüchel set.
29	Takerwai 3	Uunihüs
30	Takerwai 4	Uunihüs	Mal techtwukset, üs sa aaft!
31	Takerwai 5	Uunihüs	Iin ön des Hüs sen jit Sölringer tö finj!
32	Uwe-Jens-Lornsen-Wai 1	Friisenhüs
33	Uwe-Jens-Lornsen-Wai 7	Friisenhüs; nü Uunihüs
34	Weidemannweg 1	Uunihüs	Des Hüs staant töögenaur fan Gurtstig 36. Diarbenen uur Kluađer forkoopet. Dit heer jens Jens Mungard jert, en fuar di Düür liit en Snöfelstiin aur höm.
35	Weidemannweg 4	Uunihüs	Jirbenen es fuar't Miist forhüüring fuar di Baarilir.
36	Westerhörn 1a-b	Friisenhüs	Hat wiar en bet swaar tö se, hur Numer 1b es.
37	Westerhörn 2	Uunihüs	Ön des Teekööv es langsen wat luas, en hat es fuar't Miist ek sa iinfach en köör me di Wain diar langs. Wan em hentö di Bechstofkraamer wel, da skel em om di Huk, hur di Weelen staan.

Muasem

Nr.	Laag	Ofitsieli Biteekning	Biskriiwing
38	Haawerlön	Sērk St. Martin en wat diarbenen es
	Haawerlön	Sērkhof me Wal en Walstiiner
	Haawerlön	Holten Glokentorn
	Haawerlön	Greevstiiner bit hentö 1870
39	Gungwai 3	Wohnhaus	Dit önerst Hüs es ek öner Teenkstairenküül; dit heer di Numer 1. Dit Skelt blift man jir staan, dat em sjocht, hur'ling dit Taak fan Friisenhüs jert. Dit Boowerst es di rocht Numer 3, en dit waar me masi Miljoonen Euro nii āpbecht. Aur di Wunter wiar dit iinpaket en waar me Gas bi Temperatuur hölen. Dit Hüs heer me dit, wat diar wesen es, nönt, man uk gaar nönt muar tö dön (se uk Biskriiwing bi't Skelt) en docht uk ek muar üs Teenkstair - mesken diarfuar hur dit ek jert. Diar uunet likert nemen.
40	Gurtmuasem 1	Uthlönsk Hüs; ütbecht	Iin ön des Hüs es bit hentö di soowentiger Jaaren Buererii bidrefen uuren (Fuar't Miist Hingster en Nuaten). Eeđer't Forkoopin es fan di ual Warev ek muar fuul tö se, alis "wechkultiviaret". Di Skiin es ön di söstiger Jaaren önbecht uuren. Des es nü tö Uuningen ombecht.
41	Hooger Wal 29	Uthlönsk Hüs; ütbecht
42	Nösistig 11(?)^[3]	Uthlönsk Hüs; ütbecht
43	Skelinghörn 15	Uthlönsk Hüs; ütbecht
44	Tērpstig 13	Uthlönsk Hüs
45	Tērpstig 89	Uthlönsk Hüs; ütbecht

Tinem

Nr.	Laag	Ofitsieli Biteekning	Biskriiwing	Skelter
46	Kampende 21	Uthlönsk Hüs	Wan em des Hüs jens naier biluket, da sjocht em, dat et möögelk es, dat en ual Hüs sin ain Hunskreft haa en dach fan ual'ing Tiren fortel ken. Ön des Hüs sen aural maritiime Saaken önbecht, sa üs Bütenleechters en Tampen, en senerlig es uk di snewit Klöör. Kampende 21 jit, noch töhop me dit Hüs, wat ön di taust Reeg diarachter staant, "Haus Kategatt".
47	Kampende 52	Uthlönsk Hüs	Des es dit Hüs fan Famiilie Egel wesen. Helmut Egel wiar ön di soowentiger Jaaren fan't 20 Jaarhönert Büürfööger fan di Gimiindi Sylt-Ost, wat nü tö di Gimiindi Söl jert. Dit güül Könststofskelt diarfuar weeget, dat et nü tö Baarilir forhüüret uur. Wan em eeđer sa'n Teenkstair luket, da kumt ditdiar Skelt ek rocht töpas.
48	Munkmarscher Chaussee 300	Fliigerhali me Aurskot fan Beton (Hali 25)	Di Aurskoten fan di Torner sen sa stabiil becht, dat em diar uk Kanuunen üp henstel kür. Hali 25, Hali 28 en di Plaats diarfuar sen en "Ensemble", wat üs Teenkstair töhopjert.
49	Munkmarscher Chaussee 300	Fliigerhali me iirsern Stölper (Hali 28)	Di Düüren hingi ali töhop, sa üs en Ziehharmoonika. Luki uk eeđer di Bidrach aur di Fliigerhalen 25 en 28
50	Munkmarscher Chaussee 300	Plaats fuar di Fliigerhalen	Di Plaats wiar jit ek tö knipsi, aurdat diar Swaarheren fan hok Hualevbaakti me di Gimiindi wesen sen, wat jam diar āpdönen haa üs di jest Mensken (Luki uk öner Engelsk Kiino (Söl)) Di Gimiindi heer al bislöten en riiv di Halen of. Ja meen, dat dit me di Teenkstairensküül ek sa swaar luastöuur es. Nü wel ja noch hol Rocht bihual, en diaraur mut em ek muar hentö di Teenkstairen gung.
52	Munkmarscher Chaussee 300 Wesen Teenkstair	Engelsk Kiino	Dit Engelsk Kiino waar ombi 2012 ofrewen en renaturiaret. Nü ken di Gimiindi Söl "Ökopunkti" forkoop, aurdat diar nönt muar staant.	Engelsk Kiino (Söl') Engelsk Kiino (Söl')

Weesterlön

Nr.	Laag	Ofitsieli Biteekning	Biskriiwing	Skelter
53	Kirchenweg	Baanhofsbechning Weesterlön (Söl)	Di Baanhof ön Weesterlön es sawat üs di Hauptbaanhof fan Söl. Di Baanhof es becht uuren, üs di Mērskbaan omliar uur. Des giar bit hentö di 1920er Jaaren hentö Deenemark, en fan des Tir giar't ön Naibel lefts om hentö Söl.	Bahnhof Westerland Innenansicht
54	Kirchenweg	Sērk St. Niels en wat diarbenen es	Di St. Niels-Sērk wiar aur lung Tiren die Meren fan Weesterlön, wat nü "Ual-Weesterlön" jit. Jü es rocht rik ütstafiaret, aurdat Koptaini en üđer Lir me Jil holpen haa.
	Kirchenweg	St. Niels	Sērkhof me Wal en Walstiiner
	Kirchenweg	St. Niels	Greevstiiner bit hentö 1870
55	Andreas-Nielsen-Straße 1	Reerhüs	Iin ön't wesen Kuurhüs es nü dit Reerhüs, die Spölibaank en di "Ual Kuursaal". Ditdiar Hüs es 1896 / 1897 becht uuren (Jugendstil).
56	Baanhofsareaal 1	Lokomotiiwenhüs me Draiskiiv	Jerer kür di (Damp-)Lokomotiiwen ek ön biiring Rochtingen kür, en diarom skul di omdrait uur. Di kür uk ek sa lung Waien söner döörlukin laap. Diarom wiar en Lokomotiiwenhüs nöörig, hur didiar Damploks döörluket en omdrait uur kür. Fan di Weetertorn bitö kür ja Weeter fo fuar jaar Damp tö maaki.
57	Baanhofsareaal 2	Weetertorn	Ditdiar rund Baakstiinbechning es 21,8 m hoog. Di Weeterten boowen ön es ek fuul gurter üs dit, wat diaröner staant. Dat Ponentaak heer masi Huken (Polygoon). Di jest Tir sen diar bluat tau Ringi fan Wininger wesen: Jen wiar boowen, jüst öner't Taak, jen wat liiger, jüst öner di Weeterten. Fiiđer önern wiar bluat hok smeel Winingern iinbecht.	Wasserturm
58	Boysenstraße 3	Uuni- en Gisjeftshüs
61	Brönswai 5	Uthländisches Haus	Sa sjocht et üt, wan jen en Hüs becht en teeft, bit dat dat ual Hüs töhopfalt. - Lir fan Nedersaksen, üs dit ütsjocht. 2011 stön dit diar jit, 2023 wiar diar nönt muar fan tö keen.	Ön't Jaar 2011 Ön't Jaar 2023
62	Fischerweg 31	ehem. Bauernhaus	Ek iinfach tö finj, ek iinfach en maaki en Skelt diarfan. Des Hüs, rocht gur törocht, uur fuar't Forhüüring nomen.
63	Friesische Straße 69	Uthlönsk Hüs	Ön di Listi staant Numer 69, man dit ken ek öngung. Numer 69 sen nii Hüüsinger.
64	Gaadt 4	Gaststätte	Bi des Gasthüs es di Kaart ek üp Sölring skrewen, man dach üp Platdütsk.
80	Johann-Möller-Straße 38	Pension
87	Keitumer Chaussee 10	Wohn- und Geschäftshaus	En Hüs, wat me fuul Lefhair törochtmaaket es. Ön di Nacht es diar fan büten altert Leecht ön.
88	Kirchenweg 21	Polizeiinspektion (ehem. Amtsgericht) mit Gefängnishof	Das ehemalige Amtsgericht wurde im Jahre 1904 erbaut. Im ehemaligen Gerichtssaal befindet sich eine geschnitzte Holzdecke.	Polizei Westerland Polizei Westerland Polizei Westerland
89	Lornsenstraße 1	Wohnhaus
90	Munkmarscher Chaussee 1	Wohnhaus
98	Nordmarkstraße 10	Wohnhaus	"Forhaaling iin ön histoorisk Ambienti" - fuar des heer jir jen Jil ütdönen. Hat kür wiis, dat dit me dat dailk Hüs ön di Puan-Stöven-Wai töhopjert (Diar stön di salev Hunwerker-Wain)
99	Osthedig 15	Uthländisches Haus; erw.
107	Puan-Stöven_Weg 16	Uthländisches Haus	En Grünjstek, wat em höm üp Söl gaar ek muar fuarstel ken, en tau Gaartaarberers trinjom't Hüs ön di Gang. Mal dailk törocht, man hart inoch tö bilukin - alis iinwukset.
108	St. Nikolaistraße	Kirche St. Nicolai mit Ausstattung
109	Stadumstraße 9	Wohnhaus	Wan't sa dailk törocht kumt, es't fuar't Miist ön freemer Hunen. Hat jeft da uk Freemern, wat gans gur forstuun, hur'ling san Hüs ütse skel.
110	Stadumstraße 17	Uthländisches Haus	Hat jeft da uk Freemern, wat forsjuk, sawat üs Sölring töhop tö fo. Dit sjocht da sa üt üs üp ditdiar Plastikskelt, wat ön di Wal staant. Waarskiints Nordrhein-Wandaalen.
111	Süderstraße 10	Wohnhaus	Ek uthlönsk, man dach en faini ual Hüs; fan ombi 1880.

Marinesiedlung (Weesterlön)

Di Marinesiedlung es wan't Militeer becht uuren.
Dit wiar fan di 30er bit hentö di 50er Jaaren, en di Uuningen wiar fuar di Aarberers bi't Militeer.
Wan di Bundsweer fan Söl wechging, heer dat KLM (Kommunales Liegenschaftsmanagement) di Hüsen aurnemen, dat di Uuningen förter tö Sölringer önberen uur kür.
Di Hüüsinger sen langsen en bet senerk wesen. Nü ken di sa gau uk ek ofreten uur, aurdat di öner Teenkstairensjuts staan.

Nr.	Laag	Ofitsieli Biteekning	Biskriiwing	Skelter
59	Boy-Truels-Straße 5	Marinesiedlung: Wohnhaus
60	Boy-Truels-Straße 7	Marinesiedlung: Wohnhaus
65	Graf-Spee-Straße 1	Marinesiedlung: Wohnhaus
66	Graf-Spee-Straße 3/5	Marinesiedlung: Wohnhaus	Heliginj ön di Graf-Spee-Straat. Jir jeft et niin Baarilir, en wan dach, da sen di bluat tö Bisjuk.
67	Graf-Spee-Straße 7/9	Marinesiedlung: Wohnhaus
68	Graf-Spee-Straße 8 / 10	Marinesiedlung: Wohnhaus
69	Graf-Spee-Straße 11 / 13	Marinesiedlung: Wohnhaus
70	Graf-Spee-Straße 12 / 14	Marinesiedlung: Wohnhaus
71	Graf-Spee-Straße 15 / 17	Marinesiedlung: Wohnhaus
72	Graf-Spee-Straße 16 / 18	Marinesiedlung: Wohnhaus
73	Graf-Spee-Straße 19	Marinesiedlung: Wohnhaus
74	Graf-Spee-Straße 20	Marinesiedlung: Wohnhaus
75	Graf-Spee-Straße 21 / 23	Marinesiedlung: Wohnhaus
76	Graf-Spee-Straße 22 / 24	Marinesiedlung: Wohnhaus
77	Graf-Spee-Straße 25 / 27	Marinesiedlung: Wohnhaus
78	Graf-Spee-Straße 26 / 28	Marinesiedlung: Wohnhaus
79	Graf-Spee-Straße 30	Marinesiedlung: Wohnhaus
81	Kampstraße 49 / 51	Marinesiedlung: Wohnhaus	En Bispöl fuar di Hüüsinger, wat ön di Kampstraat staan.	Kampstraat
82	Kampstraße 53 / 55	Marinesiedlung: Wohnhaus		Kampstraat
83	Kampstraße 57	Marinesiedlung: Wohnhaus
84	Kampstraße 59	Marinesiedlung: Wohnhaus
85	Kampstraße 61 / 63	Marinesiedlung: Wohnhaus		Kampstraat
86	Kampstraße 65	Marinesiedlung: Wohnhaus	Fan Uasten jit des Hüs Kampstraat 65, fan Nuurđen Waldstraat 1.	Kamp/Waldstraat
91	Norderstraße 58	Marinesiedlung: Wohnhaus	Jit en Straatentoch öner Teenkstairensküül.	Kamp/Waldstraat
92	Norderstraße 60 / 62	Marinesiedlung: Wohnhaus
93	Norderstraße 64 / 66	Marinesiedlung: Wohnhaus
94	Norderstraße 68 / 70	Marinesiedlung: Wohnhaus
95	Norderstraße 72 / 74	Marinesiedlung: Wohnhaus
96	Norderstraße 76	Marinesiedlung: Wohnhaus
97	Norderstraße 78 / 80	Marinesiedlung: Wohnhaus
100	Pidder-Lüng-Wai 1	Marinesiedlung: Wohnhaus	Twert tö di Graf-Spee-Straat giar di Pidder-Lüng-Wai hentö di Nuurđerstraat.
101	Pidder-Lüng-Wai 2	Marinesiedlung: Wohnhaus	Uk jir raaket di Teenkstairensküül en hiili Straatentoch.
102	Pidder-Lüng-Wai 3/5	Marinesiedlung: Wohnhaus
103	Pidder-Lüng-Wai 4/6	Marinesiedlung: Wohnhaus
104	Pidder-Lüng-Wai 8	Marinesiedlung: Wohnhaus
105	Pidder-Lüng-Wai 10	Marinesiedlung: Wohnhaus
106	Pidder-Lüng-Wai 12 / 14	Marinesiedlung: Wohnhaus
112	Waldstraße 1	Marinesiedlung: Wohnhaus	Di Süđersir fan di Waldstraat jert tö di Marinesiedlung, wat öner Teenkstairensküül staant.
113	Waldstraße 3	Marinesiedlung: Wohnhaus	Ön di Nuurđersir staant en Uunistair fuar ual Lir, en di Rest es Wald.
114	Waldstraße 5/7	Marinesiedlung: Wohnhaus	Bi des Hüs wiar en ual Sölring Wüfhaur ön höör Gaart ön di Gang. Waar skiint, dat aur di Marinesiedlung rocht klook Politik maaket uuren es.

Literatur

Georg Dehio: Handbuch der deutschen Kunstdenkmäler. Begründet vom Tag für Denkmalpflege 1900, Fortgeführt von Ernst Gall, Bearbeitet von Johannes Habich, Christoph Timm (Hamburg) und Lutz Wilde (Lübeck), Aktualisiert von Susanne Grötz und Klaus Jan Philipp (Hamburg) und Lutz Wilde (Schleswig-Holstein), 2009, Deutscher Kunstverlag München Berlin, 3. Auflage, ISBN 978-3-422-03120-3.

Luki uk jir

↑ Wat aur di Astronomii fan di fjuur Sērken fan Kairem bit naa Tāting
↑ "Gurtstig" en "Gurtstich" es biiring rocht skrewen. Spreeken uur dit üs "Stich", man di Rochtskriiwing eeđer Boy Peter Möller meent, dat et "Stig" skrewen uur skel.
Wan em diartö uunt es, da es dit ek muar swaar.
↑ Ön di List stön Hüsnumer 1.
Nösistig 1 es man hiilendal techtwukset, en diar es nönt fan en Teenkstair tö keen. En uthlönsk Hüs, wat gur törocht es, es di Numer 11, en des es jir weeget.

Didiar artiikel as di 1. Janewoore 2012 uun det list faan gud artiikler, diar det leesen luane apnimen wurden. Uun uugenblak jaft at diar 73 faan.

Detdiar sidj as di 15. April 2021 uun det saamlang faan gud listen of portaalen apnimen wurden. Uun uugenblak jaft at diar 9 faan.

[1] Wat aur di Astronomii fan di fjuur Sērken fan Kairem bit naa Tāting

[2] "Gurtstig" en "Gurtstich" es biiring rocht skrewen. Spreeken uur dit üs "Stich", man di Rochtskriiwing eeđer Boy Peter Möller meent, dat et "Stig" skrewen uur skel.
Wan em diartö uunt es, da es dit ek muar swaar.

[3] Ön di List stön Hüsnumer 1.
Nösistig 1 es man hiilendal techtwukset, en diar es nönt fan en Teenkstair tö keen. En uthlönsk Hüs, wat gur törocht es, es di Numer 11, en des es jir weeget.

[1]

[2]

[3]