Weestfriisk
 Söl'ring
|
Weestfriisk (üp Weestfriisk: Frysk of Westerlauwersk Frysk) es en friisk Spraak wat ombi 400.000 Liren Weestfraschlönj spreek.
| Frysk | ||
|---|---|---|
|
Snaket ön |
 Fryslân
| |
| Spreekern | 500.000 | |
| Weetenskapelk Iindiiling |
| |
| Amtelk Stant | ||
| Amtsspraak fan | Fryslân
| |
| Gurkeent Menerhairenspraak ön: |  Neđerlönen
| |
| Spraak-Ofkörting | ||
| ISO 639-1: |
fy | |
| ISO 639-2: |
fry | |
| ISO 639-3: | ||
Klasifikatsjoon Bewerke
Weestfriisk jert tö jen Famiilie me üđer friisk Spraaken sa üs, Saterfriisk en uk Nuurđfriisk. Uk me di angelsakisk Spraaken sa üs Engelsk of Skotsk hinget Weestfriisk töhop.
Angelsaksen- en Friisenspraaken sen töhop en Spraakenker iin ön di germaansk Spraakenker.
Aurdat di Weestfriisen fuul me Neđerlönsken snaki, heer höör di Spraak uk diarhen foranert.
Spreekers Bewerke
Spraaken-Areaal Bewerke
Di weestfriisk Spraak uur ön di neđerlönsk Prowins Fryslân spreeken. Ön't Fastlön uur di Spraak ön di Gimiindi Weststellingwerf ek üs Mooterspraak snaket. Ön di Gimiinden Kollumerlön, It Bilt (Gimiinde Waadhoeke) en Ooststellingwerf uur Weestfriisk uk üs Mooterspraak iinseet. Ön di Ailönen uur di Spraak ön di Weester- en di Uasterdiil fan Skylge sa üs uk ön dit Ailön Skiermûntseach spreeken. Ön't Groningerlön es di Spraak ön di Tērpern Marum, De Wülp en De Pein tö hiir.
Spreekwiisen Bewerke
Fan Weestfrasch jeft et aacht Spreekwiisen. Noardhoeksk, Klaaifrysk, Wâldfrysk en Súdwesthoeksk sen di gurter Spreekwiisen, wat fuul spreeken uur. Di Spreekers fan des fjuur Spreekwiisen ken enachtler gur forstuun.
Noardhoeksk es en Aurgungs-Spreekwiis mung Klaaifrysk en Wâldfrysk. Fan Noardhoeksk uur aaftjens sair, dat et en Slach fan Klaaifrysk es.
Da jeft et jit fjuur litjeri Spreekwiisen, Skylgersk, Aastersk, Hylpersk en Skiermûntseagersk. Des uur ek fan muar üs 1000 Liren spreeken.
Aurdat des Spreekwiisen mal fuar jam salev sen, haa ja uk masi Ainaarten en uur fan di üđer Weestfriisen ek sa iinfach forstönen.
Tal fan Spreekers Bewerke
Di Spreeker uuni fuaral ön di Prowind Fryslân. Des heer 653.953 Iinuuners (Oktoober 2021). Fuar 53,6 % es Weestfriisk jaar Mooterspraak, en dit sen da ombi 350.000 Liren.
Ön't Groningerlön keen jit ombi 3.000 Liren Weestfriisk üs Mmoterspraak. Ombi 150.000 Liren haa Weestfriisk üs jaar taust Spraak.
Trinjom di Prowins sen jit muar Spreekers, man diar jeft et niin rocht Talen tö.
Fan di 653.953 Mensken ön di Prowins ken 94% Friisk forstuun, 74% ken uk snaki, 77% ken Friis lees en 30% ken dit uk jit skriif.
Histoorie Bewerke
Weestfriisk es fan Ualfriisk kemen. Merelfriisk uur tö dit Weestfriisk mung 1550 en 1680 sair.
Fan di Spraak jeft et diarfuar niin Grünj, man tö des Tir waar maning Saaken skrewen, wat nöörig fuar di Spraak sen.
Fuaral Gysbert Japicx es bit deling jit bikeent.
Di Skriiwing wat em bit deling keent es 19. Jaarhönert töhopkemen. Diarfuar haa Autooren sa üs Waling Dykstra fuul dönen. Des noom di Aarber fan Gysbert Japicx üs Bāsis fuar sin Skriifwiis.
Standardfriisk Bewerke
Ön't 17. Jaarhunert begent Gysbert Japiks en aarneri en ain Skriifwiis üt. Des waar da ön dit 19. Jaarhönert fiiđer ütbecht fan Joast Hiddes Halbertsma. Hi braacht sin Skriifwiis 1834 üt.
Em heer ön di Bigening fan't 19. Jaarhönert uk üđer Skriifwiisen, man des kür jam ek döörseet.
en hiili Reeg fan Elementi, wat Halbertsma en Japiks üttaacht her waar 1879 ön di Selskipsstavering, wat üs di jest Skriifwiis fan't Amt fastlair waar.
1948 kām di Akademystavering üt, wat jitcen Forbeetering fan di Selskipsstavering wiar. Ön't Jaar 1980 kām di Steatestavering üt, wat jit ön Gang es. 2015 waarxdit en bet eeđeraarbert.
Wat deling üs Standardfriisk bikeent es kumt fuaral fan di Spreekwiisen Kloaifräisk en Wooldfräisk, di gurtest Spreekwiisen fan Weestfriisk.
Jir es en Tabel me Standardfriisk en di fjuur gurter Spreekwiisen:
|
Ön dit weestfriisk Alfabeet uur di Bokstaawen "q" en "x" bluat fuar Persoonennoomen nomen.bi di Skreftspraak kum ja ek fuar.
Sa uur di Bokstaav "y" fuar en Aart fan "i" nomen, sa üs em dit bi "ympulsyf" se ken.
Dit "c" uurxaliining üs "ch" iinseet. Di Bokstaawen "v", "z" en "ch" kum oler tö Bigening fan en Uurt fuar, sa üs niin Uurt me "g" jenigi ken.
Wan em jens Teeken sa üs "â", "ê", "ô", "û" of "ú" sjocht, da es dit wes Weestfriisk.
Fonetiik en Fonologii Bewerke
Kuurt Lünten Bewerke
| Teeken | Sa üs | |
| IPA | IPA | Skrewen |
| i | vit | wyt |
| y | yt | út |
| u | busə | bûse |
| ɪ | ɪk | ik |
| ʏ/ə | pʏt/də | put/de |
| o | dom | dom |
| ɛ | fɛt | fet |
| ɔ | gɔt | gat |
| a | bak | bak |
Lüng Lünten Bewerke
| Teeken | Sa üs | |
| IPA | IPA | Skrewen |
| i: | vi:t | wiid |
| y: | dry:f | drúf |
| e: | re:t | reed |
| uː | hu:t | hûd |
| ɪ: | mɪ:r | mear |
| ø: | lø:nə | leune |
| o: | ro:k | rook |
| ɛ: | bɛ:t | bêd |
| ɔ: | sɔ:t | sâlt |
| a: | a:p | aap |
| œ: | frœ:n | freon |
Diallaapend Taulünten Bewerke
| Teeken | Sa üs | |
| IPA | IPA | Skrewen üs |
| iˑə | stiˑən | stien |
| uj | gujə | goeie |
| iw | iw | ieuw |
| yˑə | flyˑəs | flues |
| uˑj | bluˑj | bloei |
| aw | aw | au |
| uˑə | buˑəl | boel |
| oj | bojkə | boike |
| ɪˑə | dɪˑə | dea |
| oˑj | moˑj | moai |
| ɔˑw | blɔˑw | blau |
| oˑw | doˑw | do |
| ɛj | rɛj | rij |
| oˑə | boˑət | boat |
| øy | strøyə | struie |
| aj | lajtsje | laitsje |
| œˑə | blœə | bleau |
Āplaapend Taulünten Bewerke
| Tiiken | Sa üs | |
| IPA | IPA | Skrewen üs |
| ji | fjider | fierder |
| jʏ | fljʏzən | fluezzen |
| jo | rjoxt | rjocht |
| wo | bworljʏ | buorlju |
| jɛ | fjɛrən | fearren |
| wa | bwarjɛ | boarje |
| wa: | mwa:s | moarns |
| jɔ | ljɔxt | ljocht |
Triilünten Bewerke
| Tiiken | Sa üs | |
| IPA | IPA | Skrewen üs |
| woj | bwoj | buoi |
| juw | prjuwə | priuwe |
| waj | mwajst | moaist |
| wa:j | kwa:j | koai |
| jɔˑw | fjɔˑwər | fjouwer |
Konsonanten Bewerke
| Skrewen üs | b | ch | d | f | g | h | j | k | l | m | n | p | r | s | sj | t | tsj | v | w | x | y | z |
| IPA | b | x | d, r | f | ɡ, ɣ | h | j | k | l | m | n | p | r | s | ʃ | t | tʃ | v | v, f, w | ks | j | z |