Söl'ring



Weestfriisk (üp Weestfriisk: Frysk of Westerlauwersk Frysk) es en friisk Spraak wat ombi 400.000 Liren Weestfraschlönj spreek.

Frysk

Snaket ön

FryslânFryslân Fryslân
Spreekern 500.000
Weetenskapelk
Iindiiling
Amtelk Stant
Amtsspraak fan FryslânFryslân Fryslân
Gurkeent Menerhairenspraak ön: HolönHolön Neđerlönen
Spraak-Ofkörting
ISO 639-1:

fy

ISO 639-2:

fry

ISO 639-3:

fry

Dit friisk Spaak-Areaal

Klasifikatsjoon

Bewerke

Weestfriisk jert tö jen Famiilie me üđer friisk Spraaken sa üs, Saterfriisk en uk Nuurđfriisk. Uk me di angelsakisk Spraaken sa üs Engelsk of Skotsk hinget Weestfriisk töhop.

Angelsaksen- en Friisenspraaken sen töhop en Spraakenker iin ön di germaansk Spraakenker.

Aurdat di Weestfriisen fuul me Neđerlönsken snaki, heer höör di Spraak uk diarhen foranert.

Spreekers

Bewerke

Spraaken-Areaal

Bewerke

Di weestfriisk Spraak uur ön di neđerlönsk Prowins Fryslân spreeken. Ön't Fastlön uur di Spraak ön di Gimiindi Weststellingwerf ek üs Mooterspraak snaket. Ön di Gimiinden Kollumerlön, It Bilt (Gimiinde Waadhoeke) en Ooststellingwerf uur Weestfriisk uk üs Mooterspraak iinseet. Ön di Ailönen uur di Spraak ön di Weester- en di Uasterdiil fan Skylge sa üs uk ön dit Ailön Skiermûntseach spreeken. Ön't Groningerlön es di Spraak ön di Tērpern Marum, De Wülp en De Pein tö hiir.

Spreekwiisen

Bewerke

Fan Weestfrasch jeft et aacht Spreekwiisen. Noardhoeksk, Klaaifrysk, Wâldfrysk en Súdwesthoeksk sen di gurter Spreekwiisen, wat fuul spreeken uur. Di Spreekers fan des fjuur Spreekwiisen ken enachtler gur forstuun.
Noardhoeksk es en Aurgungs-Spreekwiis mung Klaaifrysk en Wâldfrysk. Fan Noardhoeksk uur aaftjens sair, dat et en Slach fan Klaaifrysk es.

Da jeft et jit fjuur litjeri Spreekwiisen, Skylgersk, Aastersk, Hylpersk en Skiermûntseagersk. Des uur ek fan muar üs 1000 Liren spreeken.
Aurdat des Spreekwiisen mal fuar jam salev sen, haa ja uk masi Ainaarten en uur fan di üđer Weestfriisen ek sa iinfach forstönen.


Tal fan Spreekers

Bewerke

Di Spreeker uuni fuaral ön di Prowind Fryslân. Des heer 653.953 Iinuuners (Oktoober 2021). Fuar 53,6 % es Weestfriisk jaar Mooterspraak, en dit sen da ombi 350.000 Liren.

Ön't Groningerlön keen jit ombi 3.000 Liren Weestfriisk üs Mmoterspraak. Ombi 150.000 Liren haa Weestfriisk üs jaar taust Spraak.
Trinjom di Prowins sen jit muar Spreekers, man diar jeft et niin rocht Talen tö.

Fan di 653.953 Mensken ön di Prowins ken 94% Friisk forstuun, 74% ken uk snaki, 77% ken Friis lees en 30% ken dit uk jit skriif.

Histoorie

Bewerke

Weestfriisk es fan Ualfriisk kemen. Merelfriisk uur tö dit Weestfriisk mung 1550 en 1680 sair.
Fan di Spraak jeft et diarfuar niin Grünj, man tö des Tir waar maning Saaken skrewen, wat nöörig fuar di Spraak sen.
Fuaral Gysbert Japicx es bit deling jit bikeent.

Di Skriiwing wat em bit deling keent es 19. Jaarhönert töhopkemen. Diarfuar haa Autooren sa üs Waling Dykstra fuul dönen. Des noom di Aarber fan Gysbert Japicx üs Bāsis fuar sin Skriifwiis.

Standardfriisk

Bewerke

Ön't 17. Jaarhunert begent Gysbert Japiks en aarneri en ain Skriifwiis üt. Des waar da ön dit 19. Jaarhönert fiiđer ütbecht fan Joast Hiddes Halbertsma. Hi braacht sin Skriifwiis 1834 üt.

Em heer ön di Bigening fan't 19. Jaarhönert uk üđer Skriifwiisen, man des kür jam ek döörseet.

en hiili Reeg fan Elementi, wat Halbertsma en Japiks üttaacht her waar 1879 ön di Selskipsstavering, wat üs di jest Skriifwiis fan't Amt fastlair waar.
1948 kām di Akademystavering üt, wat jitcen Forbeetering fan di Selskipsstavering wiar. Ön't Jaar 1980 kām di Steatestavering üt, wat jit ön Gang es. 2015 waarxdit en bet eeđeraarbert.

Wat deling üs Standardfriisk bikeent es kumt fuaral fan di Spreekwiisen Kloaifräisk en Wooldfräisk, di gurtest Spreekwiisen fan Weestfriisk.

Jir es en Tabel me Standardfriisk en di fjuur gurter Spreekwiisen:

Nuurđfriisk (Sölring) jen tau trii fjuur fif soks soowen aacht niigen tiin
(Standard-) Weestfrasch ien twa trije fjouwer fiif seis sân acht njoggen tsien
Hylpersk een twaa trê fèuwer
fouwer
fiiuw seks saan acht
akst
nèugen
nougen
tên
Westersk (Skylge) ien twae trea fjouwer fiif seks sôn acht njoggen tsjien
Aastersk (Skylge) ien twae trea fjouwer fiif seks sôn acht njuggen tsjien
Skiermûntseagersk iën twa trooi fjèuwer fiif seks saun acht njuegen tsiën

Ön dit weestfriisk Alfabeet uur di Bokstaawen "q" en "x" bluat fuar Persoonennoomen nomen.bi di Skreftspraak kum ja ek fuar.

Sa uur di Bokstaav "y" fuar en Aart fan "i" nomen, sa üs em dit bi "ympulsyf" se ken.
Dit "c" uurxaliining üs "ch" iinseet. Di Bokstaawen "v", "z" en "ch" kum oler tö Bigening fan en Uurt fuar, sa üs niin Uurt me "g" jenigi ken.

Wan em jens Teeken sa üs "â", "ê", "ô", "û" of "ú" sjocht, da es dit wes Weestfriisk.

Fonetiik en Fonologii

Bewerke

Kuurt Lünten

Bewerke
Teeken Sa üs
IPA IPA Skrewen
i vit wyt
y yt út
u busə bûse
ɪ ɪk ik
ʏ/ə pʏt/də put/de
o dom dom
ɛ fɛt fet
ɔ gɔt gat
a bak bak

Lüng Lünten

Bewerke
Teeken Sa üs
IPA IPA Skrewen
i: vi:t wiid
y: dry:f drúf
e: re:t reed
hu:t hûd
ɪ: mɪ:r mear
ø: lø:nə leune
o: ro:k rook
ɛ: bɛ:t bêd
ɔ: sɔ:t sâlt
a: a:p aap
œ: frœ:n freon

Diallaapend Taulünten

Bewerke
Teeken Sa üs
IPA IPA Skrewen üs
iˑə stiˑən stien
uj gujə goeie
iw iw ieuw
yˑə flyˑəs flues
uˑj bluˑj bloei
aw aw au
uˑə buˑəl boel
oj bojkə boike
ɪˑə dɪˑə dea
oˑj moˑj moai
ɔˑw blɔˑw blau
oˑw doˑw do
ɛj rɛj rij
oˑə boˑət boat
øy strøyə struie
aj lajtsje laitsje
œˑə blœə bleau

Āplaapend Taulünten

Bewerke
Tiiken Sa üs
IPA IPA Skrewen üs
ji fjider fierder
fljʏzən fluezzen
jo rjoxt rjocht
wo bworljʏ buorlju
fjɛrən fearren
wa bwarjɛ boarje
wa: mwa:s moarns
ljɔxt ljocht

Triilünten

Bewerke
Tiiken Sa üs
IPA IPA Skrewen üs
woj bwoj buoi
juw prjuwə priuwe
waj mwajst moaist
wa:j kwa:j koai
jɔˑw fjɔˑwər fjouwer

Konsonanten

Bewerke
Skrewen üs b ch d f g h j k l m n p r s sj t tsj v w x y z
IPA b x d, r f ɡ, ɣ h j k l m n p r s ʃ t v v, f, w ks j z

Sii uk

Bewerke