Wikipedia

Tschad

Tekst üüb Fering

Tschad [tʃat], amtelk Republiik faan Tschad (üüb Araabsk: تشاد‎‎ Tshād an جمهورية تشاد‎‎ Jumhūrīyat Tshād; üüb Fraansöösk: Tchad an République du Tchad), as en banenstoot uun a maden faan Aafrika. Uun a nuurd leit Liibien, uun a uast Sudaan, uun a süüd det Madelaafrikoons Republiik an uun a waast Kameruun, Niiger an Nigeeria. At lun hee 11.039.873 lidj (2009)[1]. At hoodsteed as N’Djamena.

Flag faan Tschad
Tschad uun Aafrika

Geografii

Bewerke

Geograafisk Laag

Bewerke

Tschad as det füftgratst lun uun Aafrika.

At lun dialt grensen mä seeks lunen. Det lingst grens (1556 km) faan't lun wurt mä det Madelaafrikoons Republiik an det kurtst (85 km) mä Nigeeria diald. Det dialt uk en 1403 km lung grens mä Sudaan, en 1196 km lung mä Niiger, en 1116 km lung mä Kameruun an en 1050 km lung mä Liibien.

Lunskap

Bewerke

Berger

Bewerke

De huuchst berig uun't lun as de Emi Koussi Berig, wat 3445 m huuch as. Öler berger san: de Tarso Emissi Berig (3376 m), de Tarso Ahon Berig (3325 m), de Tarso Toussidé Berig (3265 m), de Tarso Voon Berig (3100 m), de Tarso Toh Berig (2000 m), de Binim Berig (1360 m), de Silagni Berig (1236 m), de Nikou Berig (1230 m) an de Diouga Berig (1210 m).

Sian

Bewerke

De Tschad Sia, wat at lun mä Kameruun, Nigeeria an Niiger dialt, as de gratst sia uun't lun.

Struumer

Bewerke

De Mayo Kébbi Struum hee sin hood uun't süüdwaast faan't lun. Deheer struum leept iin uun de Benue Struum uun Kameruun. De Chari Struum, wat sin hood uun det Madelaafrikoons Republiik hee, leept troch a süüdwaast faan't lun, do at grens mä Kameruun bildet, an do iin uun de Tschad Sia leept. De Batha Struum, wat sin hood uun a maden faan't lun hee an bluat tidjwis mä weeder fald as, leept iin uun de Fitri Sia.

Indialing faan Ferwalting

Bewerke

Tschad hee 23 regiuunen (üüb Fraansöösk: Régions, üüb Araabsk: مناطق Manāṭiq), wat iin uun departmenten diald wurd.

Nr. Regiuun Grate (km²)[2] Lidj (2009) Hoodsteed Koord
1 Bahr El Ghazel 51.000 260.865 Moussoro
 
2 Batha 91.500 527.031 Ati
3 Borkou 150.000 97.251 Faya-Largeau
4 Chari-Baguirmi 47.000 621.785 Massenya
5 Ennedi-Est 113.862 Am-Djarass
6 Ennedi-Ouest 59.744 Fada
7 Guéra 61.000 553.795 Mongo
8 Hadjer-Lamis 30.000 566.858 Massakory
9 Kanem 72.000 354.603 Mao
10 Lac 21.500 451.369 Bol
11 Logone Occidental 8915 683.293 Moundou
12 Logone Oriental 23.800 779.339 Doba
13 Mandoul 17.450 628.065 Koumra
14 Mayo-Kebbi Est 18.350 774.782 Bongor
15 Mayo-Kebbi Ouest 12.950 564.470 Pala
16 Moyen-Chari 40.300 588.008 Sarh
17 N’Djamena 500 1.605.696 N’Djamena
18 Ouaddaï 30.000 721.166 Abéché
19 Salamat 69.000 302.301 Am Timan
20 Sila 36.000 387.461 Goz Beïda
21 Tandjilé 17,650 661.906 Laï
22 Tibesti 217.000 25.483 Bardaï
23 Wadi Fira 52.000 508.383 Biltine

Steeden

Bewerke

Dön tjiin gratst steeden uun't lun san:

Steed Lidj (2009)[3]
1 N’Djamena 951.418
2 Moundou 137.251
3 Abéché 97.963
4 Sarh 97.224
5 Kélo 57.859
6 Am Timan 52.270
7 Doba 49.647
8 Pala 49.461
9 Bongor 44.578
10 Goz Beïda 41.248

Befölkring

Bewerke

Det letst folksteeling wiar uun 2009. Efter a resultooten, 11.039.873 lidj wene uun't lun[4].

Kultüür

Bewerke

Literatüür

Bewerke

Skriiwern:

  • Joseph Brahim Seid (1927-1980) skreew Au Tchad sous les étoiles ("Uun Tschad oner a Stäären", 1962) an Un enfant du Tchad ("En jongen faan Tschad", 1967), wat auer sin leewent wiar.

Histoore

Bewerke

Tschad, uun a grensen faan daaling, as en skeebing faan dön europeeisk kolonialisiaring. A grensen faan't lun san at resultoot faan ferhanlingen twesken Frankrik an Tjiisklun. Tuföören wiar't lun at sat faan dön trii köningriken faan Kanem-Bornou, Baguirmi an Ouaddaï.

At lun wurd faan 1900 fraansöösk protektoraat an wurd üüs dial faan Fraansöösk Ekwatoriaalaafrika (AEF) en kolonii. Oner't feering faan guwernöör Félix Éboué wiar't koloniii det iarst fraansöösk kolonii, wat ham 1940 tu det Frei Frankrik uunslood.

Tschad wurd 11. August 1960 faan Frankrik suwereen. François Tombalbaye wiar de iarst president. Tau juar leeder ferbeed a president oppositschoonsparteien. Uun 1965 begand en bürgerkrich uun a nuurd.

Det wiar 1975 en putsch, wat de iarst president störtet. Félix Malloum wurd de naist president. A krich ging man widjer an ferschüker faan de naist president ham tu beaanjige, kaam ei tu brud. Diarauer treed hi turag 23. Marts 1979. Hissène Habré wurd de treed president. En stridj begand twesken uunhinger faan Malloum an Habré. At reegiment faan at lun faan en madelregiarung hääl ap. Frankrik, dön Ferianigt Stooten an Liibien bedialigte jo uun a stridj.

Habré ging Deetsember 1980 tu Sudaan uun’t eksiil. Man ging hi Jüüne 1982 tu Tschad turag an wurd weler president. Hi wurd 1990 faan Idriss Déby störtet. Idriss Déby blaft tu san duas uun April 2021 president faan’t lun. San dring, Mahamat Idriss Déby Itno, as nü prowisoorisk föörmaan faan't lun.

Politiik

Bewerke

Tschad as en republiik. A föörmaan faan't lun sant April 2021 as Mahamat Idriss Déby Itno.

Bütjenpolitiik

Bewerke

Tschad as lasmoot faan dön Feriand Natschuunen sant 20. September 1960.

Wiartskap

Bewerke

Üüb a HDI-indeks stäänt det lun üüb plaats 187 faan 187[5].

At weering faan't lun as de madelaafrikoons CFA-Franc (ufkoortet: F), wat faan det Madelaafrikoons Sentraalbeenk ütjbroocht.

Kwelen

Bewerke
  1. ↑ www.citypopulation.de
  2. ↑ www.citypopulation.de
  3. ↑ Chad, citypopulation.de
  4. ↑ www.citypopulation.de.
  5. ↑ Human Development Reports: Chad, United Nations Development Programme


Faan „https://frr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tschad&oldid=202470“